Wie aan Groningen denkt, denkt niet meteen aan een havenstad. Toch was Groningen eeuwenlang voor haar voedsel en grondstoffen afhankelijk van waterwegen. Dat is nog steeds te zien in de stad van nu. Al hebben de pleziervaart en woonboten inmiddels de overhand gekregen.
Een ultrakorte geschiedenisles
Vanaf de 14e eeuw was Groningen een bloeiende Hanzestad. Strategisch gelegen op de Hondsrug en met goede weg- en waterverbindingen naar de rest van Europa. Dat bracht rijkdom met zich mee. Groningen werd vooral rijk dankzij het stapelrecht. Een soort van monopolie op de opslag en verkoop van goederen, die via Groningen werden vervoerd. Vanaf 1568 was een deel van de rijkdom ook te danken aan de slavenhandel en slavernij op de overzeese plantages. De pakhuizen en patriciërswoningen aan de Lage en Hoge der A zijn stille getuigen van deze ‘gestolen’ rijkdom. Eind 19e eeuw zorgde het Eemskanaal voor een opleving van de Groningse industrie en binnenvaart. Rondom de Oosterhaven verrezen pakhuizen en fabrieken. Kort na de Tweede Wereldoorlog nam het aantal woonboten fors toe. Vooral vanwege de woningnood die toen heerste. Ook nu nog kent Groningen verschillende plekken waar woonboten en woonschepen mogen liggen. Met de komst van De Hunzehaven in 1966 werd Groningen een belangrijke overslaghaven voor onder meer containers. Vanaf de jaren tachtig van de vorige eeuw nam de pleziervaart een enorme vlucht. Er werd een aantal jachthavens aangelegd om aan deze groeiende vraag te voldoen en om watertoeristen te verleiden om een paar dagen naar onze mooie stad te komen. Kortom, Groningen en water zijn door de eeuwen heen onlosmakelijk met elkaar verbonden.
Noorderhaven
De Noorderhaven was in de 16e en 17e eeuw dé handelshaven van Groningen. Langs de Noorderhaven staan dan ook zo’n dertig rijks- en gemeentelijke monumenten uit die tijd. Waaronder een woonhuis uit 1630. Samen met de historische schepen die hier in de haven zijn afgemeerd, geeft dit de Noorderhaven een bijna middeleeuwse uitstraling. Alleen wel jammer dat aan beide kanten van de Noorderhaven auto’s mogen rijden. Een opvallend gebouw aan de Noorderhaven is Brouwerij De Sleutel, nu Café De Sleutel. Hier werd vanaf ongeveer 1659 een uniek Gronings bier gebrouwen, het kluinbier. Met water uit de Noorderhaven. Het leverde de stad-Groningers de bijnaam kluunkoppen op.
Bekijk de dronevlucht over de Noorderhaven op Youtube.
Oosterhaven
Deze binnenhaven werd in 1878 aangelegd om goederen te laden en te lossen die via het gloednieuwe Eemskanaal werden vervoerd. Langs de Oosterkade en Lijnbaanstraat verrezen dan ook pakhuizen en fabrieken. Rond 1900 was de Oosterhaven de drukste haven van de stad. Ruim 2.500 binnenvaartschepen per jaar maakten er gebruik van. Door de opening van De Hunzehaven in 1966, nam het belang van de Oosterhaven af. De in 1988 aangelegde jachthaven, de eerste in Groningen, gaf het gebied een nieuwe impuls. Oude pakhuizen werden omgebouwd tot woningen en de Oosterhaven werd een recreatiegebied.
Westerhaven
De Westerhaven bestaat alleen nog in naam. De in 1882 in de voormalige stadsgracht aangelegde haven, moest in 1962 wijken voor de auto. Tot het eind van de twintigste eeuw was de Westerhaven een zielloos parkeerterrein. Nu is het een winkelgebied met een ondergrondse parkeergarage. Een bijzondere plek in dit gebied is de Heidetuin Westerhaven. Een daktuin boven op de MediaMarkt, met zicht op de Zuiderhaven.
Zuiderhaven
De Zuiderhaven ligt pal naast de Westerhaven. Het is de thuishaven van roeivereniging De Hunze met hun opvallende houten verenigingsgebouw. Vaak liggen er wel wat passantenschepen aan de Sluiskade. Ook ligt hier het drijvende theaterschip De Verwondering is het kleinste drijvende podium van Nederland. Op de kop van de Zuiderhaven staat Academie Minerva. Dit rijksmonument uit 1894 was tot 2007 de thuisbasis van het Groninger Museum en later het Natuurmuseum.
Bekijk de video ‘Schaatsen op de Diepenring van Groningen’ (Winer 2012)
Hoge der A
De Hoge der A was de eerste haven van de stad Groningen. De Abrug die de haven aan de zuidkant begrenst, werd al in de 12e eeuw aangelegd. Tot de afdamming van het Reitdiep in 1877 was de invloed van eb en vloed hier duidelijk merkbaar. Bij hoog water werden de schepen gelost aan de hoge zijde van de haven, bij laag water aan de lage zijde. Vandaar de straatnamen Hoge en Lage der A. Het is het meest pittoreske stukje Groningen. Denk de geparkeerde auto’s even weg en je waant je eeuwen terug in de tijd. Er staan 44 monumenten in dit gebied, waarvan de oudste uit 1330 is.
Hunzehaven
De Hunzehaven is de laatste zeehaven van Groningen. De haven ligt strategisch op de kruising van het Eemskanaal, Winschoterdiep en Van Starkenborghkanaal. De haven werd ooit gebruikt voor de overslag van Lada’s, kalk, klei, veevoeder en Finse veengrond. En functioneerde tot 2005 ook als containerterminal voor de binnenvaart. Met de bouw van de nieuwe woonwijk Stadhavens, waar De Hunzehaven en de Deense Haven deel van gaan uitmaken, beschikt Groningen straks niet meer over een echte zeehaven. Op het terrein staan nog twee hijskranen, Centaur en Atlas uit 1954 en 1956.
Scandinavische havens
De Scandinavische havens bestaan uit de Deense, Zweedse en Finse haven. Niet het fraaiste deel van Groningen, maar de gemeente heeft grootse plannen voor de toekomst. De Hunzehaven en de Deense Haven krijgen een woonbestemming in de vorm van de nieuwe wijk Stadshavens. In de Zweedse en Finse Haven komt meer ruimte voor bedrijvigheid en nieuwe vormen van flexwonen. Samen vormen beide havens straks het nieuwe Havenkwartier. Bekijk hier de video over de toekomst van deze havens.
Reitdiephaven
De Reitdiephaven is een van de meest fotogenieke plekken van Groningen. De gekleurde huizen rondom de haven doen aan de Cariben denken of anders wel aan Nyhavn in Kopenhagen. De haven heeft tal van voorzieningen. Je kunt er onder meer een sloep huren om bijvoorbeeld een rondje langs de Diepenring van Groningen te varen. Een leuk uitje voor op een zomerse dag.
Bekijk de video Reitdiephaven van Oving Architekten