Korte geschiedenis van de Hunze
De Hunze is een van de oudste rivieren van Noord-Nederland en heeft een rijke geschiedenis die duizenden jaren teruggaat. De loop ervan is nauw verbonden met de natuurlijke veranderingen in het landschap en het menselijk ingrijpen dat vanaf de Middeleeuwen steeds prominenter werd.
De Hunze ontstond tijdens het einde van de laatste ijstijd, ongeveer 10.000 jaar geleden. Toen het ijs smolt, vormden smeltwaterstromen brede dalen in het huidige Drentse landschap, en een daarvan was de Hunze. Zij stroomde oorspronkelijk van de Hondsrug in Drenthe naar de kust, waar zij in de Waddenzee uitmondde. Deze natuurlijke rivier meanderde zo door een moerassig landschap van veen en bos. Door de eeuwen heen werd de Hunze een typische veenrivier, omgeven door uitgestrekte hoogvenen, die fungeerde als natuurlijke afwatering voor deze natte gebieden.
De Hunze in de Middeleeuwen
Vanaf de Middeleeuwen begon men het omliggende veen bij de Hunze af te graven voor het winnen van turf, een belangrijke brandstof. Dit leidde tot het uitdrogen en inklinken van de veengebieden, wat de stroom van de Hunze beïnvloedde. Het oorspronkelijke, brede rivierlandschap veranderde langzaam in een smaller en meer gecontroleerd watersysteem.
Door het inklinken van het veen en de daarmee gepaard gaande daling van de bodemhoogte stroomde de Hunze regelmatig over, vooral in het lagere deel in Groningen. Om deze overstromingen tegen te gaan, begon men dammen en dijken aan te leggen. De Hunze werd meer gecontroleerd, maar dit ging ten koste van de natuurlijke dynamiek.
In de 17e eeuw werd de Hunze zo op veel plekken rechtgetrokken om een betere afwatering en scheepvaart mogelijk te maken. De oorspronkelijke meanders verdwenen, en delen van de rivier werden later ook omgeleid via kanalen, zoals het Noord-Willemskanaal.
De Hunze speelde destijds een rol in het transport van goederen zoals turf, landbouwproducten en handelswaren. In Groningen werd de Hunze verbonden met andere waterwegen, wat de economische ontwikkeling stimuleerde. Door het rechtmaken van de rivier en de aanleg van kanalen verloor de Hunze echter ook veel van haar natuurlijke rijkdom. De moerassige gebieden verdwenen, en veel planten- en diersoorten die afhankelijk waren van het oorspronkelijke landschap, verdwenen.
Na de Tweede wereldoorlog
Na de Tweede Wereldoorlog werd het waterbeheer in Nederland verder geïntensiveerd. De Hunze werd grotendeels een kanaal, gebruikt voor afwatering en landbouw. Deze verloor hierdoor grotendeels nog verder haar natuurlijke karakter. Het verdwijnen van de natuurlijke stroom en het omleiden van water naar kanalen leidden tot verdroging van omliggende gebieden, wat negatieve effecten had op de biodiversiteit.
Vernieuwde aandacht voor de Hunze
In de afgelopen decennia is er steeds meer aandacht gekomen voor het herstel van natuurlijke landschappen, waaronder ook dat van de Hunze. Grote delen van de rivier worden heringericht om haar het oorspronkelijke meanderende karakter terug te geven. Dit proces, bekend als hermeandering, heeft tot doel deze weer te laten functioneren als een dynamisch ecosysteem.
Organisaties zoals Het Gronings Landschap, Het Drents Landschap en Staatsbosbeheer hebben een belangrijke rol gespeeld in het herstel van de Hunze. In bepaalde gebieden zoals, Tusschenwater (bij Zuidlaarderveen), het Annermoeras en Westerbroekstermadepolder, zijn wetlands en moerassen gecreëerd om de biodiversiteit te vergroten. De herstelde delen van de Hunze hebben geleid tot de terugkeer van vele planten- en diersoorten, waaronder vogels zoals de lepelaar en ijsvogel, en vissen zoals de bittervoorn en de rivierprik.
Verken de Hunze op deze website
Op deze website is elke locatie langs de Hunze vanaf het Zuidlaardermeer kort beschreven aan de hand van luchtfoto- en natuurfoto’s. Meer informatie is te lezen op aanverwante websites en ook te zien en te beluisteren op YouTube. In de tekst komen daarvoor verwijzingen die je aan kunt klikken. Waar mogelijk is er ook een verwijzing naar bestaande rapporten op internet. Om de Hunze van dichtbij te zien kun je zelf op pad te voet of op de fiets, of je schrijft je in voor een van de activiteiten die de Stichting Het Groninger Landschap (groningerlandschap.nl/activiteiten) organiseert.
Een kronkelend verhaal – Nieuw licht op de oude Hunze
Interessant is ook dit boek van Jan van den Broek dat je online kunt downloaden. Het is een uitgave van Van Gorcum (ISBN 97 89023 247 77 7)
De verwarring omtrent de interpretatie van twee 14e-eeuwse teksten was de aanleiding voor een onderzoek naar de waterstaatkundige problemen waarmee de Groningers en hun buren in de middeleeuwen worstelden.
Net zoals de oude Hunze door het land kronkelt, zo slingert het onderzoek van oorkonde tot oorkonde door de tijd. Onderweg passeren we allerlei plaatsen, waterlopen, grenzen en bestuurlijke toestanden.
In de 19 hoofdstukken komt een veelheid van thema’s aan bod: het Oosterdiep (waarmee de Hunze wordt bedoeld), het Centrale Woldland, het Nieuwe Gat bij Noorderhoogebrug, de prefecten en Drenterwolde, Schilligeham bij Winsum, Redwolde en de Paddepoel, de Hunsinge en het Aduarderdiep, de Drentsche Aa of Westerdiep, de afleiding van de Hunze omstreeks 1400, de Kleisloot en het Zuidwoldermaar als scheepvaartkanaal, de toetreding van de Groninger stadshamrikken tot het Generale Zijlvest van de Drie Delfzijlen, de middeleeuwse Wetsingerzijl, het Selwerderdiep, de Nye Graft en het Boterdiep in de stad Groningen.