Recente onderzoeken hebben uitgewezen dat het Zuidlaardermeer in de middeleeuwen is ontstaan. De Hunze was hier een veenrivier, die meanderde door een groot veengebied. In de bodem van het meer worden hier en daar keien gevonden. Men vermoedt dat dit overblijfselen zijn van wegen (en een voorde) die door het gebied voerden toen dit nog begaanbaar was.
Rond het jaar 1000 lagen er al enkele ondiepe meren van beperkte omvang in het gebied. In de periode rond 1200 vonden veel overstromingen plaats, zoals de Allerheiligenvloed in 1170, de Sint-Nicolaasvloed in 1196, de Stormvloed van 1214, de Sint-Marcellusvloed in 1219, de Stormvloed van 1220 en de Stormvloed van 1221. Deze overstromingen leidden bij vloed tot de afzetting van zeeklei in het Zuidlaardermeer en mogelijk ook tot verstoring van de afvoer. Het water kon ook niet meer weg langs de noordzijde, door de aanwezigheid van moerassen en doordat er een broekbos was ontstaan. De bedijkingen in de benedenloop die vanaf ongeveer de 11e eeuw waren aangelegd leidden er verder toe dat er niet meer kon worden gespuid, waardoor de waterstand hoger werd. In de loop der tijd klonk het veen rond de Hunze op natuurlijke wijze steeds verder in, terwijl het tegelijkertijd werd weggeslagen als gevolg van de stroming van de rivier. Daarbij waren de monniken van het klooster van Aduard vóór 1284 aan de zuidzijde van het meer (bij De Groeve) bezig met het kanaliseren van de Hunze, waardoor stroomafwaarts de waterafvoer werd verstoord. Het gevolg van al deze processen was het ontstaan van een meer rond de oevers van de Hunze. (Bron: Wikipedia)
Flora en fauna
Het Zuidlaardermeer biedt een rijke biodiversiteit met een breed scala aan flora en fauna en wordt gekenmerkt door rietvelden, moerasbossen en graslandpolders, die een belangrijke habitat vormen voor verschillende vogelsoorten. Vogels zoals de geoorde fuut, bruine kiekendief, roerdomp, zwarte stern, witwangstern en blauwe kiekendief broeden hier, evenals weidevogels en steltlopers. Het gebied trekt ook veel wintergasten, waaronder kolganzen, smienten, bergeenden, slobeenden en wilde eenden. Sinds een paar jaar nestelt hier een paar zeearenden, dat succesvol een aantal jongen grootbrengt.
De natuurontwikkeling rond het meer, zoals het herstel van natte veenweiden en het natuurlijke beekdalkarakter van de Hunze, biedt kansen voor pionierssoorten. Daarnaast is het meer een gebied voor weinig voorkomende soorten zoals de bever en de otter, die succesvol zijn teruggekeerd na jaren van afwezigheid. Het Groninger Landschap en natuurbeschermingsgroepen werken samen om het meer toegankelijk te maken zonder de natuur te schaden.
Werkzaamheden waterschap Hunze en Aas
In het Zuidlaardermeer worden werkzaamheden uitgevoerd in de rietoevers. Er moet 90 ha. aan rietoever opnieuw worden ingericht tot plasdras situaties. De opschoning van deze rietoevers gebeurt in fases. Eerder is al 30 ha. afgeplagd. Het waterschap gaat nu verder met de andere 60 ha. De werkzaamheden bestaan concreet uit het verbeteren van de rietlanden door het maaien en afplaggen van de rietoevers en het graven van slenken. Wildgroei van struiken wordt verwijderd met als doelen het beschermen van riet aan de oevers van het meer en het verbeteren van uitwisseling tussen het water van het meer en de rietvegetatie. Door de meer geleidelijke overgang van nat naar droog krijgen planten meer ruimte om zich te ontwikkelen. Het wordt op deze manier een beter leef-, foerageer- en broedgebied voor de roerdomp, zwarte stern en andere rietvogels. Het herinrichten van de oevers is van belang voor de verbetering van de waterkwaliteit en de natuuropgave in het kader van Natura 2000. Het waterschap werkt daarbij nauw samen met de natuurbeheerders Het Groninger Landschap en Het Drentse Landschap. Meer over deze werkzaamheden leest u op de website van het waterschap.
Beluister ook de uitzending van RTV Noord op YouTube waarin Bert Dijkstra van Het Groninger Landschap uitleg geeft over de rietwerken aan het Zuidlaardermeer: RTV Noord 21 januari 2025
Foto: De zwarte stern is een zeldzame vogelsoort die alleen op het Zuidlaardermeer voorkomt
